Wnętrze

Przesłanie wystroju kościoła Matki Boskiej Bramy Niebios na Świętej Górze Polanowskiej

 

Architektura budynku sakralnego od zawsze zawierała ważne przesłanie.

Moje liczne obserwacje potwierdzają jak często dziś nie przykłada się do tego należytej staranności. Dominuje raczej swoboda stylów, radosna twórczość architektów i artystów, przy, niestety, często małej świadomości osób duchownych co do konieczności zachowania teologicznego wydźwięku budynku sakralnego.

Centrum kościoła jest ołtarz. Nie może to być jednak stół, ława czy lada, wykonana z kamienia lub drewna, choćby najszlachetniejszego gatunku. Zgodnie z kanonem, do dziś przestrzeganym w cerkwiach, ołtarz to kamienna sześcienna bryła. Takiej formy nie można zbyt łatwo przewrócić, czy nawet poruszyć. Podobnie Chrystus, który jest kamieniem węgielnym Kościoła, a bramy piekielne go nie przemogą.

W czasie konsekracji ołtarza biskup namaszcza znakiem krzyża świętego ołtarz w pięciu miejscach. Te znaki to symbole pięciu ran Zbawiciela.

Ołtarz znajduje się w centrum świątyni, dlatego nie może być przesłonięty czymkolwiek. Ołtarz jest całowany i okadzany, przybierany jest ozdobnymi szatami, a z racji uroczystości i świąt przyozdabia się go kwiatami.

Kościół jest apostolski. Jego filarami są Apostołowie. Stąd w czasie poświęcenia nowego kościoła biskup namaszcza kamienie, które z kolei umieszcza się w ścianach budynku nowej świątyni. Tych kamieni jest 12 i to jest liczba apostołów. Jednak same kamienie umieszczone w ścianach nie dla każdego wiernego są wystarczająco czytelnym znakiem.

Stąd pomysł, żeby w kościele na Świętej Górze Polanowskiej w Sanktuarium Matki Boskiej Królowej Niebios, każdy z 12 kamieni obudować rzeźbionym w drewnie filarem, a każdy filar dodatkowo zwieńczyć ikoną Apostoła. Ikony zostały napisane w taki sposób, że głowa każdego z nich zwrócona jest w kierunku ołtarza. Kiedy kościół obchodzi uroczystość swego poświęcenia czy święto jednego z Dwunastu, wówczas przed ikoną Apostoła pali się lampka oliwna.

Kościół jest także powszechny, a zatem i wielokulturowy. Motywy rzeźbiarskie na filarach w kościele na Świętej Górze Polanowskiej nie są identyczne. Na każdym filarze wyrzeźbiono w drewnie inny motyw. Są różnorodne, a cechą wspólną motywów jest ich miejsce pochodzenia – Pomorze.

W prezbiterium Sanktuarium Matki Boskiej Bramy Niebios na Świętej Górze Polanowskiej umieszczono cztery ikony. Filary pod tymi ikonami zdobią motywy haftu kaszubskiego.

Św. Andrzej Apostoł – otrzymał filar ze wzorem kaszubskim, szkoła kartuska.

Św. Jan Ewangelista Apostoł – a pod nim filar ze wzorem kaszubskim, szkoła wdzydzka.

Św. Jakub Starszy Apostoł – to filar ze wzorem kaszubskim, szkoła pucka.

Św. Piotr Apostoł - wieńczy filar ze wzorem kaszubskim, szkoła żukowska.

Patrząc od wejścia na ołtarz, we wnęce po prawej stronie widzimy ikonę św. Bartłomieja Apostoła na filarze ozdobionym wzorami wywodzącymi się z wysoko rozwiniętej kultury jamneńskiej (Jamno od 2010 r. pozostaje częścią Koszalina), z powtarzającym się typowym dla Jamna motywem serca.

Krajna. Ten usytuowany na skraju Pomorza i Wielkopolski bogaty region także posiada swoje elementy wykorzystywane przez artystów rzeźbiarzy i właśnie one zdobią filar św. Tomasza Apostoła.

Św. Szymon Gorliwy Apostoł – tu artysta wykorzystał elementy dekoracyjne rodem z Kociewia, z charakterystycznymi dla regionu motywami kłosów, maków, niezapominajek i margaretek.

Św. Maciej Apostoł - po prawej stronie od wejścia pod ikoną tego świętego umieszczono wzory ukraińskie. Ukraińcy ze swoją barwną kulturą wpisują się w koloryt Pomorza już całe dekady. Ci, którzy zasiedlili te ziemie w ramach akcji Wisła, od lat przyczyniają się do rozwoju wielokulturowego Pomorza.

Po lewej stronie od wejścia widzimy filar rzeźbiony wzorami ormiańskimi, stąd charakterystyczny dla Ormian motyw owocu granatu. Pomorze jest zamieszkiwane przez społeczność ormiańską.

Ze Świętą Górą Polanowską Ormianie są związani między innymi przez pielgrzymowanie rok rocznie organizowane w każdą pierwszą sobotę czerwca. Tu, u stóp Matki Boskiej Bramy Niebios modlą się między innymi w intencji Ormian wymordowanych przez Turków w latach 1915 – 1917 (niektóre źródła podają, że śmierć poniosło wtedy około 1,5 miliona osób). Nie jest dziełem przypadku, że właśnie tu znalazła swoje miejsce ikona św. Judy Tadeusza Apostoła, dziś duchowego ojca Armenii.

Św. Jakub Mniejszy Apostoł – tu znajdziemy motywy z regionu Kosznajderii. To region, stosunkowo mało znany nawet mieszkańcom Pomorza. Kosznajderia lub Kosznajdry to tereny na pograniczu trzech regionów: Kaszub, Borów Tucholskich i Krajny, położony w trójkącie Chojnice – Tuchola – Kamień Krajeński.

Społeczność kosznajderska to potomkowie osadników niemieckich, których Krzyżacy sprowadzili tu w XV wieku. Kosznajdrzy zachowali swoją kulturę, typową nordycką urodę i nazwiska o charakterystycznym brzmieniu takie jak Hoppe, Bronk, Schneider, Bauer, Musolf, Pankau i inne.

Św. Mateusz Apostoł. Teraz motywy słowińskie. Słowińcy byli przez lata enklawą Kaszub w morzu niemczyzny. Zamieszkiwali tereny nad jeziorami Łebsko i Gardno. Od Słupska, przez Ustkę, po Łebę. Posługiwali się gwarą słowińską, pielęgnowali swoją kulturę, bronili tożsamości. Aż do stycznia 1945 r., kiedy to potraktowani jak rodowici Niemcy zmuszeni do opuszczenia domostw zostali wywiezieni do Saksonii. Zachował się skansen w Klukach a także niemy świadek historii życia ludności autochtonicznej, święta dla Słowińców, Góra Rowokół.

Ikonę św. Filipa Apostoła obdarowano motywami borowiackimi rodem z Borów Tucholskich. W hafcie charakterystycznym dla tego regionu przeważają kolory złota, bursztynu, wszelkie odcienie brązu. I chociaż na rzeźbie nie widać tych barw, ważne, że ten region jest doceniony i ze swym bogactwem znajduje swoje miejsce w wielokulturowości Pomorza.

Jeszcze słowo na temat tła. Ikony Apostołów i drewniane filary umieszczone zostały na ścianach w kolorze zielonym. Wybór nie jest przypadkowy, ale i tu warto wspomnieć o głębszej wymowie barwy. Zielony to kolor Ducha Świętego. Wiele ikon ma podobne tło, między innymi ikona Matki Boskiej Częstochowskiej. Kościół jest pełen obecności Ducha Świętego, a kolorystyka ścian przypomina o tej prawdzie.

Są przynajmniej dwa powody, dla których w Sanktuarium Matki Boskiej Bramy Niebios na Świętej Górze Polanowskiej umieściłem ikony dwunastu Apostołów wraz z wyrzeźbionymi filarami z bogatymi motywami pochodzącymi z kultury pomorskiej.

Po pierwsze zależy mi na tym, by symbole i znaki obecne w Kościele były dla wiernych czytelne (w tym przypadku Apostołowie jako filary).

Drugi powód to moja troska, miłość i przywiązanie do miejsc, z których pochodzę, w których żyję a także pragnienie, by to bogactwo wzorów, motywów, piękno sztuki, ale i talenty artystów, twórców różnych dziedzin i wszystko, co nazywamy dziedzictwem kulturowym, a co było gromadzone przez wieki w wielu regionach na Pomorzu, za które przelano niejedną kroplę krwi, by to bogactwo nie zostało utracone, a przeciwnie z dumą afirmowane.

 

o. Janusz Jędryszek